ไซโครโพรไบโอติก (Psychobiotics) คืออะไร

Psychobiotics หมายถึง โปรไบโอติก พรีไบโอติก หรือสารชีวโมเลกุลจากจุลินทรีย์ ที่มีผลต่อแกนสื่อสารระหว่างลำไส้กับสมอง (gut-brain axis) โดยมีศักยภาพในการบำบัดโรคทางจิตเวช เช่น ภาวะซึมเศร้า วิตกกังวล และความผิดปกติของพฤติกรรม ปัจจุบันงานวิจัยได้แสดงให้เห็นความสัมพันธ์ของไมโครไบโอมลำไส้กับระบบประสาทอัตโนมัติ ระบบภูมิคุ้มกัน และการผลิตสารสื่อประสาทที่เกี่ยวข้องกับอารมณ์ การศึกษาเพิ่มเติมเพื่อยืนยันกลไกและประสิทธิภาพของ psychobiotics จะมีบทบาทสำคัญในแนวทางการรักษาแบบใหม่

บทนำ

สุขภาพจิตและสุขภาพของลำไส้ถูกมองว่าแยกจากกันในอดีต แต่ในปัจจุบันมีหลักฐานจำนวนมากที่สนับสนุนการเชื่อมโยงระหว่างสองระบบนี้ผ่านแกน gut-brain axis ซึ่งเป็นระบบการสื่อสารแบบสองทางที่เกี่ยวข้องกับระบบประสาท ระบบภูมิคุ้มกัน และระบบต่อมไร้ท่อ ไมโครไบโอมลำไส้มีอิทธิพลต่อพฤติกรรม อารมณ์ และความสามารถในการคิด การเปลี่ยนแปลงของจุลินทรีย์ในลำไส้ถูกค้นพบว่ามีบทบาทในหลายโรคทางจิตเวช

นิยามของ Psychobiotics

Psychobiotics เป็นคำที่บัญญัติโดย Dinan และคณะในปี ค.ศ. 2013 หมายถึงจุลชีพที่เมื่อรับประทานแล้วก่อให้เกิดผลดีต่อระบบประสาทส่วนกลางและสุขภาพจิต โดยอาจรวมถึงโปรไบโอติก (เช่น Lactobacillus, Bifidobacterium) พรีไบโอติก หรือโพสต์ไบโอติกที่มีผลต่อแกน gut-brain axis

กลไกการออกฤทธิ์ของ Psychobiotics

1. การปรับสมดุลของ gut microbiota

การเพิ่มชนิดของแบคทีเรียที่มีประโยชน์สามารถลดการกระตุ้นของระบบประสาทซิมพาเทติก และปรับสมดุลของระบบพาราซิมพาเทติกที่เกี่ยวข้องกับการผ่อนคลาย

2. การผลิตสารสื่อประสาท

  • Lactobacillus spp. สามารถผลิต GABA
  • Bifidobacterium spp. กระตุ้นการสร้าง tryptophan ซึ่งเป็นสารตั้งต้นของ serotonin
  • มีผลต่อระดับ BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor)

3. การลดภาวะอักเสบในระบบ (Systemic inflammation)

Psychobiotics มีผลในการลด cytokine pro-inflammatory เช่น IL-6 และ TNF-alpha ซึ่งเกี่ยวข้องกับพยาธิสภาพของภาวะซึมเศร้า

4. การส่งผลต่อ tight junctions และความสมบูรณ์ของลำไส้

ลดภาวะ “leaky gut” ที่อาจส่งผลกระทบต่อสมองผ่านการกระตุ้นภูมิคุ้มกัน

หลักฐานทางคลินิก

1. ภาวะซึมเศร้าและวิตกกังวล

  • การศึกษาโดย Steenbergen et al. (2015) แสดงให้เห็นว่า multispecies probiotics สามารถลดอาการซึมเศร้าในกลุ่มอาสาสมัครสุขภาพดีได้อย่างมีนัยสำคัญ
  • Akkasheh et al. (2016) รายงานว่า Lactobacillus และ Bifidobacterium มีผลลดคะแนน Beck Depression Inventory ในผู้ป่วย MDD

2. โรค IBS ร่วมกับภาวะจิตเวช

ผู้ป่วย IBS มีอัตราการเกิด depression และ anxiety สูง Psychobiotics ช่วยลดอาการทั้งทางเดินอาหารและอารมณ์ได้ในหลายการศึกษา

3. ภาวะสมองเสื่อม (Alzheimer’s disease)

  • งานวิจัยของ Akbari et al. (2016) พบว่าผู้ป่วย AD ที่ได้รับโปรไบโอติกมีคะแนน MMSE ดีขึ้นเมื่อเทียบกับกลุ่มควบคุม

ข้อจำกัดของงานวิจัยปัจจุบัน

  • ความแปรปรวนของสายพันธุ์จุลินทรีย์ที่ใช้
  • ขนาดกลุ่มตัวอย่างในบางการศึกษายังไม่มากพอ
  • ขาดการวิเคราะห์ระดับไมโครไบโอมที่สัมพันธ์กับการเปลี่ยนแปลงทางคลินิก
  • ยังไม่มีมาตรฐานสำหรับการกำหนดขนาดการใช้ psychobiotics

ข้อเสนอแนะสำหรับการวิจัยในอนาคต

  • พัฒนาแนวทางการใช้ psychobiotics แบบ personalized
  • ศึกษาระยะยาวด้านผลข้างเคียงและความคงทนของผลลัพธ์
  • วิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่าง microbial metabolites และพฤติกรรมในมนุษย์
  • คัดเลือกกลุ่มย่อยของผู้ป่วยที่ตอบสนองดีต่อ psychobiotics

บทสรุป

Psychobiotics เป็นแนวทางที่มีศักยภาพสูงในการเสริมสุขภาพจิตผ่านการปรับ microbiota ของลำไส้ แม้จะยังอยู่ในระยะเริ่มต้นของการพัฒนา แต่ผลจากการศึกษาทั้งในสัตว์ทดลองและมนุษย์ต่างสนับสนุนแนวคิดนี้ หากมีการวิจัยเพิ่มเติมที่ครอบคลุมและเป็นระบบมากขึ้น Psychobiotics อาจกลายเป็นส่วนหนึ่งของการรักษาทางจิตเวชในอนาคต

เอกสารอ้างอิง

  1. Dinan TG, Stanton C, Cryan JF. Psychobiotics: a novel class of psychotropic. Biol Psychiatry. 2013;74(10):720-726.
  2. Steenbergen L, et al. A randomized controlled trial of multispecies probiotics in enhancing cognitive reactivity to sad mood. Brain Behav Immun. 2015;48:258-264.
  3. Akkasheh G, et al. Clinical and metabolic response to probiotic administration in patients with major depressive disorder: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Nutrition. 2016;32(3):315–320.
  4. Cryan JF, Dinan TG. Mind-altering microorganisms: the impact of the gut microbiota on brain and behaviour. Nat Rev Neurosci. 2012;13(10):701-712.
  5. Foster JA, Neufeld KA. Gut–brain axis: how the microbiome influences anxiety and depression. Trends Neurosci. 2013;36(5):305–312.
  6. Akbari E, et al. Effect of probiotic supplementation on cognitive function and metabolic status in Alzheimer’s disease: a randomized, double-blind and controlled trial. Front Aging Neurosci. 2016;8:256.
  7. Rea K, Dinan TG, Cryan JF. The microbiome: a key regulator of stress and neuroinflammation. Neurobiol Stress. 2016;4:23-33.
«
»
, , ,